درسکوت سرشار،فیلیپ گرونینگ،آلمان،2005
سینمای مستند آلمان
کولتورفیلم
سینِت ونساندو
محسن قادری
این نوشتار که به بررسی سینمای مستند آلمان از آغاز تا دوره مدرن می پردازد ازکتابی برگرفته شده که در سال 1995 به چاپ رسیده است. نویسنده، سینمای مستند آلمان را تا سال های پس از« یکی شدن دو آلمان » بررسی می کند و پژوهش اجمالی او در همین جا پایان می گیرد.
همانند دیگر کشورهای اروپایی وامریکا نخستین سال های صنعت سینمای آلمان درغلبه مستندها یا فیلم های خبری (= Actualités) بود. گذار به سینمای داستانی روایی نزدیک به سال 1910 هواداران صنعت جوان فیلم سازی آلمان را بر آن داشت تا « جنبش اصلاح کینو » (1) را سامان دهند که تاحدی در تجربه یک گونه مستند مخالف و مشخصن آلمانی با نام « کولتورفیلم » (2) یا « فیلم فرهنگی » نقش داشت. این گونه فیلم که دربرگیرنده آثاری برای کاربردهای آموزشی وتربیتی بود همچون فیلم های خبری (3) بیش تر همراهی کننده پخش فیلم های داستانی بود. جنگ تقریبا شاهد به کارگیری همه جانبه فیلم مستند برای اهداف نظامی، صنعتی و تبلیغات ملی بود. در دوره جمهوری وایمارمستندها به گونه پرشمار در « اوفا » (4) و دیگر شرکت های بزرگ تولید می شدند. کولتورفیلم ها که اغلب طول زیاد داشتند و یک برنامه کامل را پر می کردند درسال های دهه بیست دامنه گسترده ای یافتند: از بیانیه « طبیعت گرایانه » راه هایی به سوی قدرت و زیبایی (5)(محصول 1925 به کارگردانی ویلهلم پراگر ونیکولاس کافمن) گرفته تا فیلم هایی با موضوع های علمی وفن آورانه با بودجه حرفه ای و آثار دیگری چون فیلم تالیفی بسیار ملی گرای دوبخشی « جنگ جهانی » (6) (محصول 1927 به کارگردانی لئو لاسکو).
مستندهای سوسیالیستی در پی مخالفت با « کولتورفیلم » محافظه کارانه بودند و برآموزش سیاسی توده ها تاکید داشتند. اوج ساخت این فیلم ها سال های واپسین دهه بیست و با فیلم هایی چون « ماه مه خونین » (7) محصول 1929 و« نان روزانه ما/گرسنگی در والدنبرگ » (8) (1929) از ساخته های پی یل یوتسی بود. هرچند که این سنت مستند نقش مهمی در تحول « فیلم کارگری » (9) در سال های پایان جمهوری وایمار ایفا کرد اما در تثبیت فرمی جایگزین یا جذب تماشاگران گسترده ناتوان بود. این اهداف به بهترین شیوه با گونه ای از فیلم مستند با نام فیلم های « برش مقطعی » (« برلین سمفونی شهر بزرگ » + (1927) و « نغمه جهان » (1929) از ساخته های والتر روتمن و همچنین با فیلم « همه چیز می چرخد، همه چیزمی جنبد » (10) (1929) ساخته هانس ریشتر به انجام رسید که آگاهی بر دلالت های هنری و فنی فیلم را با تعهد سیاسی اجتماعی جنبش « عینیت نوین » (11) درهم می آمیختند. فیلم های روتمن همراه با « کولتورفیلم » های بلند شرکت « اوفا » به سنتی انجامید که لنی ریفنشتال اتکای خود را برآن نهاد تا به فیلم های خبری و کاربردهای تجربی و سیاسی سینمای آوانگارد سازگاری بی مانندی ببخشد. « پیروزی ایمان » (12) (1933)، « پیروزی اراده » (13)، (1935) و المپیا (14) (1938) سه فیلم شناخته شده ریفنشتال از دید به کارگیری عوامل فنی و همچنین سبک فیلم سازی نشانگر استمرار مستند آوانگارد سال های واپسین دهه بیست در فیلم های تالیفی تبلیغاتی آلمان نازی هستند.
هرچند عوامل فنی فیلم سازی که پیش از سال 1945 فعال هستند در نخستین دهه پس از جنگ جهانی دوم نیز بر تولید « کولتورفیلم » غلبه دارند، مستندهای ساخته شده در سال های 1950 در اندک زمان با به بهره گیری از دستاوردهای فنی نوین چون دوربین های 16 م م سبک قابل حمل و صدای همگاه ازسنت کولتورفیلم پیوند می گسلند. مدیران تلویزیونی چون کلاوس ویلدنهان و پتر نستلر از فرصت های مالی این رسانه به منظور زمینه سازی برای نسل نوین مستند سازان بهره بردند تا مرزهای زیباشناختی و ایدئولوژیک آن را گسترش دهند. ویلدنهان یک رویکرد « سینما وریته » ای با نگاه درازمدت را در پیش گرفت (« دور ازمیهن » (15) محصول 1968؛« شب کریسمس در سان پائولی » (16) محصول 1968؛ « امدن به امریکا می رود » (17) محصول 1976). این الگو هم به دلیل تدریس ویلدنهان در مدرسه فیلم برلین و هم به دلیل همسویی دیگر مستندسازان دارای تعهد سیاسی (رولف شوبل، تئو گالر، ابرهارد فخنر، یوتا بروکنر، هالکه ساندر) با این شیوه کار دراندک زمان جا افتاد. یک شیوه « مشاهده مشارکتی » همسان با این شیوه که مدت درازی ادامه یافت در آلمان شرقی به تحقق رسید تا به مقابله با فریب ایدئولوژیک تلویزیون دولتی برخیزد (کارگردانان: یورگن بوتچر، فولکر کوئپ، وینفراید یونگ). یک رویکرد مستند متمایز نیز به شکل گیری سبک وجهت گیری ایدئولوژیک بسیاری از تلاش ها در« سینمای نوین آلمان » یاری رساند. فیلم مقاله ها، فیلم های مونتاژی و مستندهای مشاهده گرانه، نقد و سنجش سینمای داستانی تجاری را افزایش دادند و بررسی واقعیت اجتماعی، چشم انداز و تعامل انسانی را در بستری گسترش دادند که « حساسیت نوین » نام گرفت. از سوی دیگر، مستند همچون گونه ای مستقل با فیلم های کلاوس ویبورنی، ولادو کریستل، هلموت هربست و ورنر نکس و همچنین با فیلم های دارای رویکرد بسیار بازسیاسی چون « تصاویر آلمان » (18) (1983) و « بزرگراه رایش » (1985) از ساخته های هارتموت بیتومسکی که بازسازی دیداری شنیداری دیروز و امروز آلمان هستند و همچنین با فیلم های انتقادی هارون فاروقی چون « تصاویر جهان و نگارش جنگ » (19) (1988) و « ویدیونگاری های یک انقلاب » (20) (1993) درباره توانایی شمول و یکی سازی تلویزیون (که با سرمایه تلویزیون نیز ساخته شده اند) به اعتماد به نفس رسید. مستند آلمان که به تازگی تنوع پذیرفته بدون راهبرد مشخصی از دل واقعیت های اتحاد دو آلمان سربرمی آورد. هرچند که « چشم انداز » بسیار متنوع و رقابتی رسانه های همگانی بر مستند آلمان فشار می آورد اما از آن سو به فیلم سازانی زمینه کار می بخشد که پژوهش بر روی تاریخ کشور خود را ادامه می دهند و به بهترین شیوه یاد وخاطره ساز و کارهای سینمای صنعتی ای را می زدایند که خود هرگز بخشی ازپیکره آن نبوده اند.
برگرفته از دانشنامه سینمای اروپا
ویراست : سینِت ونساندو
Kino Reform Movement .1
Kulturefilme .2
Newsreel .3
UFA .4
Wege zu Kraft und Schonheit .5
Der Weltkrieg .6
Blutmai .7
Arbeiterfilme .9
Neue Sachlichkeit .11
Sieg des Glauben .12
Triumph des Willens/Triumph of the Will .13
Olympia .14
In der Fremde .15
Heiligabend auf St.Pauli .16
Emden geht nach USA .17
Deutschlandbilder .18
Bilder der Welt und Inschrift des Krieges .19
Videogramm einer Revolution .20
شناسه کتاب
Encyclopedia of European Cinema
edited by Cinette Vincendeau
First Published in 1995
By Cassell and the British Film Institute
نوشتاری درباره سینمای مستند امروز آلمان (انگلیسی)
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر