Documentary Film: شرلی کلارک

شرلی کلارک 1919-1997 فیلم ساز مستقل، امریکا، دهه 50

شرلی کلارک
محسن قادری

شرلي كلارك چهره برجسته سينماي آوانگارد امريكا در سال هاي دهه 1950 و 1960 و پيشگام ويديو در سال هاي دهه 1970 زيبايي شناسي دیگرگونی را به آثار خود راه داد كه از آن به « رقص پردازي تصاوير » یاد مي شود. او در آثار ويديويي چون « تانگز » (1981-82) كه همكاري تئاتري توانمندي با سام شپارد و جوزف چيك بود با کاربرد تدوين رقص پردازانه و جلوه هاي فني به مانند یک زبان بياني دراماتيك ، به دستكاري تصاوير، زمان و مكان پرداخت.

كلارك پيش از آنكه فيلم ساز شود آموزش رقص ديده بود. فيلم هاي آغازین او چون « رقص در آفتاب » (1953) نشانگر آمیزه های ریتمیک حركات انساني و حركات و تدوين رقص پردازانه دوربين اند. كلارك همچون چهره برجسته و اثر گذارجنبش تجربي سينما وريته سال هاي 1950 امریکا، فيلم هاي بلند و مستندهاي دراماتيكي نیز پدیدآورده كه از میان آنها فيلم مستقل كلاسيك « دنياي بی احساس » (1963) است. او همچنين آفریننده مجموعه ای از قطعات ويديويي رقص بود. کلارک در 1964 با ساخت فيلم مستندش « رابرت فراست: عاشق در كشاکش با جهان » برنده جايزه آكادمي شد. و همچنين براي فيلم « اورنت: ساخت امريكا » ستایش شد.

شرلی کلارک با نام اصلی شرلی بریمبرگ فرزند یک خانواده لهستانی مهاجر و ثروتمند بود. ناکامی او در کار رقص وی را به روان پزشکی و سپس فیلم سازی گرایش داد. او رقص در آفتاب (1953) را از یکی از طراحی های رقص دانیل ناگرین اقتباس کرد. انجمن فیلم رقص نیویورک فیلم او را همچون بهترین فیلم رقص سال برگزید. کلارک فیلم سازی را به کمک هانس ریشتر در سیتی کالج نیویورک فرا گرفت اما پیش از این فیلم « در پارک های پاریس » (1954) را ساخته بود. او در 1955 به عضویت فیلم سازان مستقل امریکا درآمد و یکی از اعضا حلقه فیلم سازان مستقل در گرینویل ویلاج شد که دیگر اعضا آن مایا درن،[+][+] استن برکیج و یوناس مکاس بودند. کلارک در فیلم « لحظه ای از عشق » خط و رنگ را به گونه انتزاعی به کار می برد تا رقص را به شکل ناب به تصویر کشد. فیلمش « چرخ و واچرخ پل ها » نمونه برجسته ای از اکسپرسیونیزم انتزاعی در سینماست که دو نوارصدای گوناگون دارد، یکی موسیقی الکترونیک « لویی » و « بب » بارون و دیگری موسیقی جاز تئو ماچرو؛ اثرتجربی بنیادی و تمام عیاری که با مونتاژ و برهم نمایی تصاویر، رقص خیره کننده ای از پل های گوناگون شهر نیویورک را به نمایش می گذارد و از آنها (در نسخه جاز) جلوه ای از یک جنگل شهری و ( در نسخه الکترو اکوستیک ) جلوه ای از یک چشم انداز بیگانه و نا آشنا پدید می سازد. او دوربین را برای آفریدن حس حرکت به هنگام فیلم برداری ساختارهای بی جان به کارمی برد. کلارک در 1961« بیانیه سینمای نوین امریکا » را امضا کرد و در 1962 « شرکت فیلم سازان » را در نیویورک به گونه مشترک پایه گذاشت. چندین فیلم کلارک همچون آثار برجسته هنری شناخته شده اند. او غالبا تدریس می کرد و در سینماها و موزه های نیویورک به سخنرانی می پرداخت. ارتباط (1961) که فیلمی بر پایه نمایشنامه جک گلبراست و به نوازندگان جاز معتاد به هروئین می پردازد اثر برجسته ای در پیدایش جنبش فیلم مستقل نیویورک شناخته می شود. این فیلم پیشگام سبک نوینی بود که واقع گرایی سینمایی گسترده تری را به کار می برد و دستمایه هایش مقولات اجتماعی در قالب فیلم های کم هزینه سیاه و سفید بود. این فیلم همچنین از این دید برجسته است که سازنده اش نخستین آزمون ها در مبارزه موفقیت آمیز برای از میان بردن قواعد نوین سانسورایالت نیویورک را به کار درآورده است. این فیلم همچنین به مانند تفسیری درباره ناکامی های سینما وریته است، مستندی درباره یک شیوه زندگی، اما فیلمی که فیلم نامه اش با دقت بسیار نوشته شده است.

فیلم بعدی بلند او دنیای بی احساس (1964) نخستین فیلمی بود که داستانی درباره دسته های خیابانی سیاه پوست می گفت بدون آن که بر روی اخلاق گرایی هولیوودی تکیه کند و نیز نخستین فیلم تجاری بود که در مکان واقعی یعنی در هارلم فیلم برداری شد. این فیلم بر پایه رمانی از وارن میلر بود.

کلارک همچنین یک مصاحبه نود دقیقه ای به سبک سینما وریته را کارگردانی کرد که گفت و گویی با یک همجنس گرای سیاه پوست بود. این فیلم « سیمای جیسن » (1967) نام دارد و کند وکاو پُر بینشی درباره شخصیت « افراد » به شمار می آید و اثری است که همچنین نشانگر گستره دید و نیزمحدودیت های سبک سینما وریته است. او این فیلم را با تدوین دوازده ساعت مصاحبه فیلم شده پدید آورد. فیلم را مرکز پخش فیلم سازان پخش کرد که کلارک در 1966 خود یکی از پایه گذاران آن بود و در 1970 در پی ناتوانی مالی بسته شد.

کلارک در سال های دهه 1970 و اوائل دهه 1980 به تجربه با اجراهای ویدیویی و به خاستگاه های آموزشی خود در زمینه رقص رو آورد. او گروه تی وی ویدیو اسپیس (فضای ویدیوی تلویزیونی) را در آپارتمان خود در طبقه آخر هتل چلسا پدید آورد. در این گروه ویدیو پردازانی چون اندی گوریان، بروس فرگوسن، دی دی هالک، ویکی پولان، شرایدر باپات، وندی کلارک دخترشرلی کلارک و چند ویدیوساز دیگر عضو بودند. اعضای گروه پیشگام ویدیویی امریکا با نام ویدیو فریکس گهگاه به این گروه می پیوستند که برخی از آنها عبارت بودند از: دیوید کورت، پری تیزدیل، چاک کندی، اسکیپ بلومبرگ، بارت فریدمن و نانسی کین. این گروه در هتل چلسا و در پیرامون آن واقع در خیابان بیست و سوم نیوویرک کار می کردند و اغلب دوربین ها و مونیتورهای چندی در پشت بام یا در راه پله های هتل کار می گذاشتند. مشارکت کنندگان مهمان هتل چلسا، ویوا، آرتور س. کلارک و آنیس واردا بودند. گروه دیدارهایی از کالج ها و مراکز رسانه ای چون باکنل کالج در پنسیلوانیا به عمل می آورد و در آنجا با دانشجویان رشته نمایش و رقص در اجراهای خیابانی گسترده آنها در مرکز دانشجویی و در « سانی کورتلند » به همکاری می پرداخت و در اینجا بود که با دانش جویان هنرهای تجسمی یک دیوار نگاره ویدیویی آفرید. کلارک آموزگاری مشتاق و پشتیبان بود که بر نسلی از فیلم سازان ویدیونگار تاثیر گذاشت. او در سال 1975 استاد « یو سی ال ای » شد و تا سال 1985 در رشته فیلم و ویدیو در این دانشگاه تدریس می کرد.

کلارک در 23 سپتامبر 1997 کمی پس از جشن تولد هفتاد و هشت سالگی اش و در پی جدال با بیماری فراموشی (آلزایمر) در اثر حمله قلبی در گذشت.

فیلم شناسی شرلی کلارک

رقص در آفتاب و در پارک های پاریس (1954).
گاوبازی (1955).
لحظه ای از عشق (1957).
آسمان خراش و « حلقه های » بروکسل (1958).
چرخ و واچرخ پل ها (1959).
زمان ترسناک (1960).
ارتباط (1961).
دنیای بی احساس و رابرت فراست: کشاکش عاشق با جهان (1963).
سیمای جیسن و مردی در نواحی قطبی (1967).
ترنس، یک دو سه و میستریوم، آغاز (1978).
وحشی/عشق (1981).
تانگز( = زبان ها) (1982).
اورنت، ساخت امریکا (1985).

شناسه فیلم ها به انگلیسی

1954- A Dance in the sun & In Paris Parks

1955- Bullfight

1957- A Moment in Love

1958- The Skyscraper & Brussels “loops”

1959- Bridges-Go-Round

1960- A Scary Time

1961- The Connection

1963- The Cool World & Robert Frost: A Lover’s Quarrel with the World

1967- Portrait of Jason & Man in Polar Regions

1978- Trans, One Two Three & Mysterium, Initiation

1981- Savage/love