آوانگارد

عکس تزیینی

آوانگارد
محسن قادری

واژه کاملا نظامی (بازمانده از سده دوازدهم میلادی) که دو سده پیش به گونه استعاری نخست به فرهنگ سیاسی و آنگاه به حوزه فرهنگ راه یافت. مفهوم « هنر آوانگارد » در آغاز سده بیستم بسیار پرکاربرد بود و برای اشاره به شکل های آزمایش گری تصویری (فیگوراتیو) و بازنمایانه به ویژه در هنرهای تجسمی به کار می رفت. باید یادآور شد که این کاربرد استعاری واژه « آوانگارد » چندان دقیق نیست: آوانگاردهای نظامی که در زبان فارسی می توان آنها را پیشتازان، جلو داران، جلو زنان، پیش نشینان یا پیش روان خواند ماموریت داشتند که راه را بر خیل سربازانی بگشایند که در پی ایشان روان بودند در حالی که در هنر چنین چیزی هرگز مورد نداشته است زیرا پیشتازی هنر آوانگارد هیچ گاه انگیزه نشد تا خیل هنرمندان دیگر نیز با همین نگره و جهان بینی به میدان هنر پا نهند.

سینما نیزاین استعاره نظامی و ایدئولوژیک را وام گرفت تا پیش پنداشت های نظامی [بخوانید رزم آورانه] و دلالت های جدلی گروه های گوناگون سینماگرانی را روشن دارد که بیش تر در حاشیه صنعت فیلم یا در تضاد با آن جای داشتند. سینماگران فوتوریست ایتالیایی، پیروان سینمای « نابازی شده » شوروی (تعبیر زیگا ورتوف)، گروه « امپرسیونیست ها »ی فرانسوی و گرافیست ها و هنرمندان هنرهای تجسمی آلمان پیش از جنگ جهانی دوم همگی خود را به آوانگارد وابسته می دانستند. این هنرمندان در سال های بعد جانشینان دیگری نیز یافتند که برای نمونه می توان به « نویسه گرایان » (لتریست ها) در فرانسه اشاره کرد. آنچه آوانگارادها را تقریبا همیشه از دیگر همتایان خود جدا ساخته اشتیاق آنها به در انحصار گرفتن هنر و خوارداشت دیگر هنرمندان و دیگر جریان های هنری بوده است. از همین رو، آوانگارد خواهی ها همواره جریان هایی بس تئوریک یا دست کم خود آگاه بوده اند که شماری بیانیه یا مانیفست به دست داده و در آنها هنر سینما را از چشم انداز خود تعریف کرده اند که شناخته ترین اشان در فرانسه، ژرمن دولاک و لومتر هستند.

با نگاه به « فرهنگ نظری و انتقادی سینما » نوشته ژک اومون و میشل مری، انتشارات ناتان، پاریس، 2001.