مردی با دوربین فیلم برداری

کینوک ها، زیگا ورتوف، از روی

طرحی از پیوتر گلادژف

Pyotr Galadzhev

مردی با دوربین فیلم برداری

بامشاد پور ولی

« مردی با دوربین فیلم برداری » که درسال 1929 بر پرده آمد واپسین فیلم خاموش زیگا ورتوف و آمیزه ای از تلاش های سال های 1920 اوست. این کار بیش از آنکه فیلمی درباره شهر باشد اثری درباره سینماست آن گونه که « کینوک ها » به آن می نگریستند. این گروه که ورتوف در سال 1919 پایه نهاد دربرگیرنده برادر فیلم بردارش میخاییل کافمن و همسر تدوین گرش الیزاوتا سِه ویلوُآ بود. هردوی آنها در فیلم مردی با دوربین فیلم برداری نمایان می شوند و نفش خود را ایفا می کنند. می توان این فیلم را دومین بیانیه کینوک ها پس از بیانیه « کینوگلاز » به شمار آورد که آغاز ورود آنها به دنیای فیلم در سال 1924 است. مردی با دوربین فیلم برداری که در فاصله پایان « نپ » (1) تا آغاز نخستین طرح پنج ساله (2) ساخته شده بر زمینه شهرهای مسکو، کیف و اودسا می گذرد و دربردارنده 1700 نماست؛ نماهایی با شمارگان نامعمول در دنیای فیلم - به ویژه فیلم مستند - که نشان از اصالت کار ورتوف دارد.

در واقع کار ورتوف در نقطه برخورد فیلم های خبری و آوانگارد روسیه جای می گیرد که ولادیمیر مایاکوفسکی چهره برجسته آن به شمار می رود. فیلم ساز همزمان با آزمودن سینمای مستند به نوآوری در فرم نیز دست می زند. ورتوف آغازگر فیلم مونتاژی (« سالگرد انقلاب »، 1918)، نخستین کاربرد دراماتیک میان نویس ها (« کینوپراودا، شماره 13 »، 1923) و نخستین فیلم پویانمایی شوروی (« امروز »، 1924) است. او با ساختن فیلم « اشتیاق » (1930) نخستین مستندساز سینمای گویای اتحاد جماهیر شوروی و نخستین فیلم سازی به شمار می رود که شیوه صدابرداری همگاه را در ضبط گفت وگو به کار گرفته است (« سه آواز درباره لنین »، 1934). این دغدغه نوآوری در مردی با دوربین فیلم برداری نمود یافته که نخستین فیلم بدون میان نویس شوروی است.

هراندازه که این فیلم با چیره دستی نهفته در خود بیننده را به شگفتی وامی دارد شیوه های سینمایی به کاررفته در آن را کم وبیش می توان حاملان یک آرمان شهر دانست. در واقع مردی با دوربین فیلم برداری از دیگر « سمفونی های شهری » چون « برلین، سمفونی شهر بزرگ » (1927) اثر والتر روتمن تمایز می یابد و به عکس نویدی است از ساخت فیلم هایی چون « درباره نیس » که ژان ویگو و بوریس کوفمن (1929) برادر کوچک تر این دو برادر فیلم ساز آن را می سازند. ورتوف که نماد آوانگارد سینمایی شده بود در گذر سال های 1930 به حاشیه رانده شد. در سال های 1960 توجه برجسته ای به او همچون مرجع بنیادی سینمای مدرن به عمل آمد و مردی با دوربین فیلم برداری به موضوع تمام عیار پژوهش فیلم بدل شد.

پس از یادآوری پیوندهای میان زیگا ورتوف و آوانگارد روس توجه خود را بر جایگاه فیلم - مانیفست مردی با دوربین فیلم برداری خواهیم نهاد. سپس آرمان شهر این فیلم را درچشم انداز ساخت آن بررسی خواهیم کرد. این موضوع به ما امکان خواهد داد تا فرایندهای سینمایی را به گونه دیگر به بررسی بگذاریم. سرانجام حس وحال این اثر را از نگاه بسیاری ازسینماگران سراسر جهان بررسی خواهیم کرد.

پانویس

1. نپ NEP نامی است که به « سیاست نوین اقتصادی » ولادیمیر لنین صادر شده درماه مارس 1921 داده می شود. اعمال این سیاست اقتصادی به طبقه مرفه نوینی به نام Nepmen امکان ظهور داد.

2. درنخستین طرح پنج ساله (1928 و1929 تا 1932 و 1933) که استالین آن را برنامه ریزی کرده بود توسعه صنعت و اشتراکی کردن زمین های بازپس گرفته شده از کشاورزان مرفه موسوم به « کولاک ها » پیش بینی شده بود.

3. دو متن در بازشناسی فراگیر « مردی با دوربین فیلم برداری » در فرانسه نقش دارند: متن آنت میشلسون «  مردی با دوربین فیلم برداری. از جادو تا معرفت شناسی » درمجموعه « سینما: نظریه، سخنرانی ها »،  ویراست : دومنیک نوگه، انتشارات کلینکسیک، 1973؛ و متن یوری سیویان، « مردی با دوربین فیلم برداری زیگا ورتوف به مثابه متن ساختارگرا » ، مجله سینما، شماره 351، ژوئن 1980.

بامشاد پور ولی دانشجوی دکترای سینما و کارشناس « مقاله فیلم شده » است. پور ولی نویسنده کتاب « کریس مارکر » (انتشارات کایه دوسینما-CNDP ،2003)، « گدار نُه صفر، فیلم های سال های 90 ژان لوک گدار » (انتشارات سه گیه-آرشیمبو، 2006)، و « وونگ کار-وای، مدرنیته یک سینماگر آسیایی » (انتشارات آماندیه-آرشیمبو، 2007) است.