راهنمای مستندسازان

راهنمای مستند سازان
محسن قادری

کم تر بتوان پذیرفت که سینما دست کم در یک چشم انداز زیبایی شناختی و آفریینده، آموختنی باشد. کتاب ها و نوشته های بسیاری که با نام های آشنای « راهنما... کتابچه... چکیده... گزیده... روش ها... دروس » سینما یا فیلم سازی به بازار می آیند بیش از همه به نوجویان و دوست داران جوان سینما چشم دوخته اند که سودای آن دارند یک شبه فیلم ساز شوند، یا نه، با خواندن چنین کتاب هایی راهی به جهان پرگستره فیلم همچون ابزار بیان یا حرفه بگشایند. شک نیست که فن سینما نیز چون همه فنون دیگر آموختنی است و آنها که سینما را تنها در زیبایی شناسی و رازها و پیچیدگی های نهفته درفرم، ساختار، سبک و زبان آن جست و جو می کنند نیزمی توانند به انبوه کتاب ها، نوشته ها، و نگره های سینمایی ای خرسند باشند که چشم اندازهای نگره ای پهناور سینما را بر ایشان می گشاید. اما آفرینش فیلم، آفریدن زبان و اندیشه به کمک ابزار فیلم و توانمندیِ - روانی و پیکری-    برای دست وپنجه نرم کردن با سامانه و نظام تولید - که بس دیگرگون با زیبایی شناسی سینماست - نه چیزی آموختی از راه کتاب ها که فراگرفتنی به کمک تجربه های ناکام و پیروز کار فیلم سازی است.

سینما زبانی زایاست که همانند ادبیات تجربه کردن آن در جایگاه آفریننده یا بیننده می تواند درس ها و آموزه های بسیار در خود نهفته باشد. می توان با خواندن داستان، داستان نویس بلندآوازه ای شد و با نگریستن فیلم، فیلم سازی نام آشنا و از آن سو می توان هزاران کتاب داستان نویسی و آموزش فیلم سازی خواند و همیشه همان خواننده و نگرنده همیشگی به جا ماند. کار درست، خواندن و دیدن همزمان و اندیشیدن و برگرفتن آموزها از تجربه های دیگران در آنجاست که همانندی و همخوانی بسیار میان تجربه دیگران و تجربه ما نهفته است. آزمودن آزموده های دیگران، خود را در جای دیگران نهادن، کوشش بی هوده برای رونویسی از روی دست دیگران، دنباله روی ازجنبش ها و سبک های گذشته بدون درک بستر تاریخی ای که آثار هنری یک دوران در آن شکل گرفته و به سامان رسیده اند تلاشی بی سرانجام خواهد بود که بازده ای جز دلزدگی و دست کشیدن از آفرینش هنری یا به دست دادن کاری خَرد و نارسا در پی نخواهد داشت. نارسایی کتاب های آموزشی سینما در اینجا نهفته است که بسیاری از این نگاشته ها مباحث خود را در بستر فرهنگی، جغرافیایی، حرفه ای و تجاری متفاوتی گسترش می دهند که هنگام ترجمه در زبان های دیگر نه تنها از ارزش های آنها به گونه بسیار گسترده کاسته می شود که به کار زدن آن تجربه ها وآموزه ها در بستر و چارچوب فرهنگی دیگر سبب سردرگمی ها وکژاندیشی های فراوان خواهد شد. انبوه کتاب های آموزش سینما که الگوهای آموزشی خود را بیش تر از چارچوب سینمای امریکا - سینمای حرفه ای هولیوود - برمی گیرند هنگام ترجمه در پهنه های جغرافیایی دیگر چه بازده آشنایی خواهند داشت اگر خواننده نتواند برابرنهادی برای آنها درسینمای کشور خود بیابد. در سینمای مستند که بیش تر آفرینش های آن بستگی و پیوند بسیاری به کار فیلم سازان مستقل دارد چگونه می توان نمونه های روشنی از روش ها، سامانه ها، و الگوهای برجسته فیلم سازی را سراغ گرفت که بتواند - برای نمونه - هم در امریکای شمالی و هم در خاورمیانه کاربرد یکسان داشته باشد. می توان بسیاری چیزها از خود فیلم ها آموخت و از آن سو هیچ چیز از دشواری ها و فراز و فرودهای پیش روی فیلم سازی - برای نمونه امریکایی - نیاموخت که در پی یافتن سرمایه برای مستند خود در یک شبکه تلویزیونی امریکایی است. چه همپیوندی، همخوانی و همانندی میان شبکه های تلویزیونی « اچ بی او »(HBO)، نشنال جئوگرافیک یا دیسکاوری و یک شبکه تلویزیونی ایرانی از چشم اندازی تولیدی یا سرمایه گذاری نهفته است؟ بی هیچ تردیدی کوچک ترین همانندی میان این دو نیست. شاید زمان آن رسیده باشد که ما خود از آزموده ها وتجربه های خویش بگوییم و نظام فیلم سازی خود - و در اینجا فیلم سازی مستند - را به واکاوی و پژوهش بگذاریم و ازنمونه های بومی خود یاد کنیم.



دراینجا کتابی با نام « راهنمای مستند سازان » معرفی می شود که شاید یادآوری موضوع های نهفته در آن بتواند نمونه ای از مواردی به دست دهد که به گونه کلی در بالا به آنها اشاره شد. مطالبی که در پی می آید ازسوی پخش کننده کتاب فراهم آمده و برجسته سازی برخی واژه ها از اوست.

« راهنمای مستند سازان » در بردارنده بیش از 110 گفت و گو با شناخته ترین چهره های حرفه ای صنعت مستند سازی است. ما با آنها پرسش هایی را در میان گذاشته ایم که شما به پاسخ آنها نیاز دارید. در این کتاب همه جنبه های فیلم سازی مستند به بررسی گذاشته شده اند که از جمله آنهاست: موضوع یابی، بررسی گونه های ناهمگون فیلم مستند (فیلم هایی با موضوع های سیاسی، طبیعت، فیلم های قطع ایماکس)، بودجه بندی، پیدا کردن سرمایه، یافتن پخش کننده (هایی چون « اچ بی او »، ام تی وی، نشنال جئوگرافیک، و دیسکاوری)، اخلاق، شیوه های گفت و گو، تصاویر بایگانی، سانسور، سازمان ها، گروه فنی، مستند های داستانی، تولید و پس تولید، جشنواره های فیلم، و پخش (سنتی، همگانی، رسانه های نو)، زنده ماندن سینمای مستند و چشم اندازجهانی ای که مستندسازان سراسر جهان به بررسی می گیرند.


کتاب همچنین در بردارنده 24 مورد پژوهشی است که برخی از برجسته ترین و جنجالی ترین مستندها تا امروز را بررسی می کنند (فیلم هایی چون اتاق کنترل، زاده روسپی خانه ها، پیاده روی پنگوئن ها، سالن رقص پرشر وشور، قرار من با درو، داگ تاون و زد بویز، غول های سوارکاری، چرا می جنگیم...). با خواندن این کتاب پی می برید که این جویندگان بی باک امروزی هر چیزی ازمرگ و دشوارهای زندگی در شمالگان گرفته تا فیلم برداری در کشورهای « محور شرارت » چون کره شمالی و عراق در دوره جنگ با تروریسم، شکنجه و زندانی شدن در اندونزی، آدم ربایی در کلمبیا و اخراج از چین را تجربه می کنند. اما همه مستندها تیره و تار نیستند. در این کتاب به مستندهایی برمی خورید که داستان های الهام بخش کودکانی را می گویند که مهارت هایشان را بالا می برند تا جهان خود را بهبود بخشند، نوجوانانی که در تگزاس دست راستی مسیحی از آموزش جنسی هواداری می کنند، و پیدایش اسکیت سواری در دنیای امروز. در این کتاب همچنین توصیه های چهره های برجسته ای چون نیک برومفیلد (کورت و کورتنی، آلین: تک چهره یک آدم کش سریالی)، مایکل آپتد (The Up Series)، باربارا کوپل (هارلن کانتی، یو اس ای)، سن کلر بورن (Black Journal,Paul Robeson:here I stand) و آر . جی کاتلر (اتاق جنگ، American High) را خواهید یافت. افزون براین، کتاب صدها نکته سودمند، آگاهی های فنی، آگاهی درباره فرم ها، اسناد و پایگاه های اینترنتی همراه با حاشیه نویسی ها بر کناره متن اصلی را در بر دارد که سبب صرف جویی دروقت و مانع هزینه کردن پول و خستگی روحی شما خواهد شد.


عنوان انگلیسی

The Documentary Filmmakers Handbook
by Genevieve Jolliffe and Andrew Zinne


این کتاب درپایگاه آمازون