برلین سمفونی شهر بزرگ 2

برلین سمفونی شهر بزرگ، والتر روتمن، 1927، آلمان

واپسین شاهکارهنرسینمای آلمان*
تاریخ سینما، ر. جین و سی اچ فورد.
(در توصیف فیلم برلین)

برلین سمفونی شهر بزرگ
فیلمی از والتر روتمن

محسن قادری

برلین سمفونی شهر بزرگ، مستندی پیشگام، برجسته ترین اثر « سمفونی شهر » و به تعبیری « نخستین اثر هنری راستین » سینما، سروده ای نوآورانه و سرشار از زیبایی تجسمی درباره برلین پایتخت آلمان از بام تا شام است. این فیلم به همراه چهار فیلم کوتاه تجربی دیگر روتمن (اثر یکم، اثر دوم، اثر سوم، اثر چهارم) شناخته ترین کار اوست.

قطاری در گذراز جنگل ها و بیشه ها، دشت و دمن و پشت سر نهادن حومه ها سرانجام به مرکز شهر برلین می رسد. روز برمی دمد، خیابان ها اندک اندک به جنب و جوش در می آیند، آهنگ فیلم شتاب بیش تری می گیرد و شهر روزی از نو می آغازد. پس از درنگی در نیمروز، دیگر بار در خیابان ها، اداره ها و کارخانه ها کار و کوشش روزانه از سر گرفته می شود. شهروندان برلین تا دیرگاه شب در مراکز تفریحی سپری می کنند و سپس سکوت و آرامش از نو برشهر سایه می افکند.

برلین سمفونی شهر بزرگ، که بی شک نخستین « اثرهنری راستین » تاریخ سینماست از جنبش هنری « عینیت نوین » آلمان مایه دارد که ستیزی در زمینه های نقاشی، ادبیات، موسیقی و معماری با جنبش اکسپرسیونیسم آلمان بود و در پی فرو پاشی جمهوری وایمار مشخصا در سال 1933 به پایان رسید.این سمفونی سینمایی که در پنج پاره و در بیست و چهارساعت شبانه روز می گذرد و والتر روتمن آن را در سال 1927 بر پایه ایده ای از کارل مایر ساخت، ستایشی از این کلان شهر آلمان در سال های دهه بیست و در زمانی است که برلین در اوج رونق خود به سر می برد.

والتر روتمن بر آن بود که تجربه درازمدت ساخت فیلم های کوتاه هندسی و انتزاعی خود (که نمونه ای از آنها آثار یکم تا چهارم اوست) را در « موضوعی زنده » به کار زند و « سمفونی ای سینمایی بر پایه بی شمار انرژی های جنبشی نهفته در پویایی شهرهای بزرگ بیافریند ». بدین سان، فیلم او نشانگر ریتم و ضرب آهنگی زبردستانه است که در دوره خود یگانه و بی همتا بود و مشخصا از دید کادربندی، ترفندهای نوری، و مونتاژ، نشانگر دستاورد برجسته ای در زمینه هنرهای تجسمی بود.

فیلم برداری این اثر نیز دارای نوآوری های فنی بسیاری است که از آن میان می توان به کاربرد فیلم خام بسیار حساس برای فیلم برداری در شب اشاره کرد. اما کشش این فیلم بیش تر در جلوه و نمودارسازی حقیقت و در این نکته نهفته است که فیلم ما را به مکان و زمانی می برد که تنها چندسالی پس از ساخت این فیلم اثری از آن بر جای نمی ماند. دولت آلمان که پیش از هیتلرجمهوری وایمار خوانده می شد چندی پس از این رو به زوال می نهد و هیتلر در سال 1933 قدرت را به دست می گیرد.

در نخستین نمایش این فیلم، ارکستری از هفتاد و پنج نوازنده همزمان اثر موسیقی ادموند میزل که نخستین آهنگساز راستین تاریخ سینما شناخته شده را اجرا می کردند. اثر او همنوایی بی مانندی با تصویر داشت و صداها و ضرب و نوای کارش همهمه و هیاهوی شهر و آهنگ و پویایی ماشین ها و دستگاه های صنعتی، جوش و خروش شهرنشینان، و لحظات تند وکند فیلم وتکاپوی موضوعات آن را بازمی نمایاند. هم آمیزی اصوات و تصاویر، اثرظریف و زبردستانه می آفرید که آرامش و هیاهو، جنبش و آیند و روند مردم و حسی کاملا نزدیک به صحنه های فیلم می بخشید. این اثر موسیقی هم اکنون ناپدید شده است .

شناسه فیلم

برلین سمفونی شهر بزرگ
آلمان، 1927، 63 دقیقه. 
کارگردان: والتر روتمن.
تصویر: کارل فروند، لازلو شافر، رایمارکونتز، رابرت بابرسکه.

موسیقی: ادموند میزل.
مونتاژ: والتر روتمن.
نویسندگان: کارل مایر، کارل فروند، والتر روتمن.
شرکت تولید: دویچ وراین فیلم، شرکت تولید فیلم فاکس اروپا.
تهیه کننده: کارل فروند.

والتر روتمن

زاد (28 دسامبر 1887 ، فرانکفورت/ ماین، مرگ  15 ژوییه 1941، برلین.)

 روتمن در 1907 در زوریخ و سپس در مونیخ معماری می خواند و آنگاه در مونیخ و ماربورگ به تحصیل در رشته نقاشی می پردازد. او از 1914 تا 1918 با درجه ستوانی در ارتش آلمان به هنگام جنگ در جبهه شرق خدمت می کند.روتمن همه فیلم های کوتاه انتزاعی خود را که پژوهش هایی در ریتم، شکل های تجسمی، حرکت و موسیقی هستند در آغاز سال های 1920 می سازد و سپس به ساخت مستند رو می آورد که شناخته ترین آنها مستند تجربی برلین سمفونی شهر بزرگ است. او که در زمینه جلوه های ویژه، رنگ آمیزی و مونتاژ صداها تخصص یافته بود در چندین فیلم با دیگر کارگردانان آلمانی همکاری کرد که مهم ترین آنها لنی ریفنشتال بود. روتمن فیلم های آگهی چندی نیز ساخته است.

فیلم شناسی برگزیده:

بازی نور: اثر یکم (1921)
بازی نور: اثر دوم (1923)
بازی نور ثر سوم (1924)
بازی نور: اثر چهارم (1925)
برلین سمفونی شهر بزرگ (1927)
نغمه جهان (1929)
پایان هفته (1930)، تجربه ای فیلمی با صدا و بدون به کارگیری تصویر.
فرهنگ کشاورزی کهن آلمانی (1934).

* "Le chant du cygne de l'art cinématographique allemand"

R. Jeanne & Ch. Ford, Histoire du cinéma

در این جا عبارت « واپسین شاهکار » به جای « آوای قو » به کار رفته که در زبان فرانسه، برپایه افسانه مرگ قو در تنهایی، مفهوم « واپسین شاهکار » را دربر دارد.

تماشای برلین سمفونی شهر بزرگ

وبسایت تک عکس های فیلم